Komşu Yıldızın Etrafında “Süper Dünya”: GJ 251 c Yaşanabilir mi?

Komşu Yıldızın Etrafında “Süper Dünya”: GJ 251 c Yaşanabilir mi?

01 Kasım 2025 • Eftal Gezer

Dünya’ya yalnızca 18 ışık yılı uzaklıktaki kırmızı cüce yıldız GJ 251’in etrafında, yaşanabilir bölgede dönen kayalık bir “süper Dünya” adayı tespit edildi. GJ 251 c adı verilen gezegenin kütlesi Dünya’nın yaklaşık 4 katı ve yıldızını 53,6 günde dolanıyor; bu uzaklıkta bir gezegenin yüzeyinde sıvı su bulunma ihtimali var. Ancak keşif şu anda yalnızca arXiv’de önbaskı olarak yayımlandı ve henüz hakemli değil; sinyalin yıldız etkinliğinden mi yoksa gerçekten bir gezegenden mi geldiğini kesinleştirmek için en az birkaç yıl daha yüksek hassasiyetli takip gözlemlerine ihtiyaç var. Buna rağmen gezegenin çok yakın oluşu, onu gelecek 30 m sınıfı teleskoplarla atmosferi doğrudan incelenebilecek en iyi hedeflerden biri yapıyor.

Kırmızı cüce bir yıldızın çevresinde yaşanabilir bölgeye yakın bir gezegenin sanatçı tasviri. Görsel kaynağı: NASA, kamu malı.

Yaklaşık 18 ışık yılı uzaklıkta, kırmızı bir cüce yıldızın çevresinde dönen, Dünya’dan dört kat daha kütleli bir kayalık gezegen keşfedildi. Bilim insanları bu gezegenin, GJ 251 c, kendi yıldızının yaşanabilir bölgesinde bulunduğunu belirtiyor. Bu da, yüzeyinde sıvı su bulunabilecek sıcaklıklara sahip olabileceği anlamına geliyor.

Ancak, bu tür keşiflerde alışıldık olduğu üzere, “yaşanabilir” sözcüğü “üzerinde yaşam var” anlamına gelmiyor. Üstelik bu keşif henüz hakemli bir dergide yayımlanmadı; sonuçlar arXiv adlı önbaskı platformunda (hakem incelemesinden geçmemiş bilimsel paylaşımlar deposu) 22 Ekim 2025’te yayımlandı [1].

Keşif nasıl yapıldı?

GJ 251 c, Güneş’ten çok daha küçük ve soğuk olan Gliese 251 adlı bir M tipi kırmızı cüce yıldızın etrafında dönüyor. Yıldız, gökyüzünde Büyük Ayı takımyıldızı yönünde, yalnızca 5,6 parsek (yaklaşık 18,2 ışık yılı) uzaklıkta yer alıyor [2].

Gezegen doğrudan görüntülenmedi; varlığı, yıldızın hareketlerindeki çok küçük “yalpalama” (Doppler kayması) sayesinde dolaylı olarak keşfedildi. Bu teknik, radyal hız yöntemi olarak bilinir. GJ 251 c’nin yıldızını 54 günde bir tur attığı ve kütlesinin en az 3,8 Dünya kütlesi (M⊕) olduğu hesaplandı [1][3].

Sinyal, Pennsylvania State University’de kullanılan Habitable Zone Planet Finder (HPF) ve benzer kızılötesi tayfçekerlerle (NEID, CARMENES, SPIRou) tespit edildi [3]. Bu araçlar, yıldız ışığının çok hassas renk değişimlerini (1 m/s civarında hız farklarını) ölçebilecek duyarlılıktadır.

“Yaşanabilir bölge” ne demek?

Bir yıldızın çevresinde, bir gezegenin yüzeyinde sıvı suyun var olabileceği mesafeye “yaşanabilir bölge” (habitable zone) denir.

Gliese 251, Güneş’ten çok daha sönük olduğu için bu bölge yıldızına çok yakındır. Yeni keşfedilen GJ 251 c, yıldızına 0,196 astronomik birim (AU) uzaklıkta dönüyor — yani Güneş ile Merkür arasındaki uzaklığın yarısından bile daha az. Fakat kırmızı cüceler daha soğuk olduğundan, bu uzaklıkta bile yüzey sıcaklığı su için uygun olabilir [1][4].

Bilimsel temkin: “Süper Dünya” ≠ “İkinci Dünya”

Araştırmacılar GJ 251 c’yi bir “süper Dünya” olarak sınıflandırıyor. Bu terim, Dünya’dan birkaç kat daha büyük ve kayalık olma olasılığı yüksek gezegenleri tanımlar. Ancak bu gezegenlerin kalın atmosfere sahip Venüs benzeri dünyalar olma ihtimali de vardır.

GJ 251 c’nin yoğunluğu, atmosfer bileşimi, manyetik alanı ve yüzey koşulları bilinmiyor. Bu parametreler yaşam olasılığını belirlemede kritik öneme sahiptir.

Dahası, ev sahibi yıldızın türü (M3V sınıfı) genellikle güçlü manyetik fırtınalar ve morötesi radyasyon patlamaları üretir [5]. Bu da bir gezegenin atmosferini soyabilir veya yüzeyini steril hâle getirebilir. Dolayısıyla, GJ 251 c’nin “yaşanabilir” olarak nitelendirilmesi şimdilik yalnızca yörünge temelli bir varsayımdır.

Ne kadar gözlem gerekiyor?

GJ 251 c’nin sinyali çok zayıf: yıldızın hızındaki değişim yalnızca 1,2 m/s düzeyinde. Bu kadar küçük bir işaretin güvenilir biçimde doğrulanabilmesi için çok sayıda ölçüm gerekiyor.

Mevcut veriler, 20 yıllık arşiv gözlemleri ile yeni kızılötesi tayf ölçümlerinin birleşiminden elde edildi [1]. Ancak bilim insanlarının hesaplamalarına göre, bu gezegenin varlığını istatistiksel olarak %95’in üzerinde güvenilir doğrulukla teyit edebilmek için en az 50 yüksek hassasiyetli gözlem (yaklaşık 2 yıllık takip) gerek [6].

Daha uzun plânlar (3–4 yıl, 90–100 gözlem) gezegenin kütle belirsizliğini %10 seviyesine düşürebilir. Böylece gerçek yoğunluğu ve kayalık olup olmadığı daha net anlaşılabilir.

Doğrudan görüntüleme potansiyeli

Gezegen yıldızından yalnızca 0,035 yay saniyelik (35 miliyay saniye) bir açıyla ayrılıyor. Bu, bugünkü 10 metre sınıfı teleskopların sınırında olsa da, yakında devreye girecek 30 metre sınıfı dev teleskoplar (ELT, GMT, TMT) için ideal bir hedef.

Bu teleskoplar, çok yüksek kontrastlı koronagraflarla yıldız ışığını bastırıp gezegenin kendi yansımasını doğrudan görüntüleyebilecek. Bu sayede atmosferinde oksijen, metan, ozon gibi biyobelirteç gazları araştırılabilecek [7].

arXiv nedir ve neden temkinli olmak gerekiyor?

Bu keşfin duyurulduğu platform, arXiv.org adlı açık erişimli bir önbaskı arşividir. Bilim insanları, makalelerini hakem incelemesine sunmadan önce orada paylaşarak bilgi akışını hızlandırmayı amaçlarlar. Ancak arXiv’deki çalışmalar hakem denetiminden geçmez, dolayısıyla sonuçlar ön bulgu niteliğindedir.

Hakemli bir dergide yayımlanıp, diğer araştırmacılar tarafından bağımsız gözlemlerle doğrulanmadıkça, GJ 251 c’nin gerçekten bir gezegen olup olmadığından emin olamayız. Benzer şekilde, daha önce bazı “yaşanabilir gezegen” adaylarının yıldız etkinliklerinden kaynaklanan yalancı sinyaller olduğu ortaya çıkmıştı [8].

Bilimsel yöntemin gücü tam da buradadır: Bir iddia ancak tekrar tekrar sınanır, bağımsız gruplarca doğrulanırsa “bilimsel gerçek” hâline gelir.

Sonraki adımlar

  1. HPF, SPIRou ve NEID tayfçekerleriyle düzenli takip gözlemleri yapılacak.
  2. GJ 251 c’nin atmosferi varsa, gelecekteki teleskoplar (özellikle James Webb’in halefleri ve ELT) bu atmosferi doğrudan analiz edebilecek.
  3. Eğer oksijen ve metan gibi biyobelirteçlerin birlikte varlığı gözlenirse, bu sistem yaşam olasılığı açısından tarihî bir dönüm noktası oluşturabilir.

Kaynakça

  1. Beard C. et al. (2025). “Discovery of a Nearby Habitable Zone Super-Earth Candidate Amenable to Direct Imaging”. arXiv:2510.19956 [astro-ph.EP]. (Önbaskı)
  2. NASA Exoplanet Archive (2025). “GJ 251 System Overview”. <https://exoplanetarchive.ipac.caltech.edu>.
  3. Pennsylvania State University News (2025). “Newly Discovered Super-Earth Offers Prime Target in the Search for Alien Life.” <https://www.psu.edu/news/research/story/newly-discovered-super-earth-offers-prime-target-search-alien-life>.
  4. EarthSky (2025). “Super-Earth 18 Light-Years Away in the Habitable Zone.”
  5. Segura A. et al. (2010). “The Effect of a Strong Stellar Flare on the Atmospheric Chemistry of an Earth-Like Planet Orbiting an M Dwarf.” Astrobiology, 10(7).
  6. Anglada-Escudé G. et al. (2016). “A Terrestrial Planet Candidate in a Temperate Orbit Around Proxima Centauri.” Nature, 536.
  7. Gaudi B. et al. (2020). “Exoplanet Direct Imaging Roadmap.” PASP, 132(1012).
  8. Robertson P. et al. (2014). “Stellar Activity Mimics a Habitable-Zone Planet Around Kapteyn’s Star.” Science, 345(6195).