Mars’taki organik moleküllerin 50 yıl önce yanlış yorumlandığı iddia ediliyor: Metil klorür Dünya kaynaklı değil miydi?

Mars’taki organik moleküllerin 50 yıl önce yanlış yorumlandığı iddia ediliyor: Metil klorür Dünya kaynaklı değil miydi?

30 Ekim 2025 • Eftal Gezer

1976 Viking verilerindeki metil klorürün “kirletici” sayılması, Mars’ta organik madde arayışını 50 yıl geciktirdi. 1976 tarihli Science makalesine yönelik yayımlanan e-mektup, perklorat kaynaklı kimyayı işaret ederek Viking sonuçlarının yeniden değerlendirilmesini ve insanlı görevler öncesinde “modern bir Viking diyalektiği” başlatılmasını öneriyor.

Mars Viking 1 görevinin ilk renkli fotoğrafı. Görsel kaynağı: NASA, kamu malı.

Astrobiyoloji camiasına 27 Ekim 2025'te gönderilen bir e-posta ve ekindeki e-mektup, Viking görevlerinin gaz kromatografisi-kütle spektrometresi (GC-MS) verilerinde görülen metil klorür (CH3Cl) sinyalinin 1976’da hatalı biçimde “Dünya kaynaklı kirletici” sayıldığını; bunun da Mars’ta organik madde ve olası yaşam izlerine dair araştırmaları yaklaşık yarım asır geciktirdiğini savunuyor.

Mektup, Viking verilerinin güncel kimyasal bağlamla yeniden okunmasını, yaklaşan insanlı Mars görevleri öncesinde “modern bir Viking diyalektiği” başlatılmasını öneriyor.

“Bu makalede Mars metil klorürünün 'karasal kirletici' olarak yanlış bir şekilde atanması, Mars keşfini yarım yüzyıl boyunca ve bugün de devam eden bir şekilde engelledi.”

Steven A. Benner, Dirk Schulze-Makuch, Clay Abraham, Jan Spacek — Science eLetter (2025). (DOI:10.13140/RG.2.2.24032.55041/1)

Arka plan: Viking (1976) yaşam deneyleri ne göstermişti?

Viking 1 ve 2, Mars’ta iki iniş noktasında üç farklı yaşam tespiti deneyi gerçekleştirdi:

  • Karbon asimilasyonu: 14CO2 ve 14CO maruziyeti sonrası toprağa organik bağlanma (fotoototrof/ototrof analoğu arayışı).
  • Etiketli gaz salınımı (Labeled Release): 14C-işaretli besinlerle 14CO2 salınımı (solunum/katabolizma analoğu arayışı).
  • Gaz değişimi: Nemlendirme ile O2 salınımı ve CO2 değişimi (metabolizmadan bağımsız olarak mikrobiyal varlığa duyarlı genel bir test mantığı).

Bu üçlü sonuç seti, deney tasarımlarının öngördüğü çerçevede mikrobiyal etkinliğe uyumlu bir tablo çizmişti. Ancak aynı anda çalışan GC-MS, ısıtılmış Mars toprağında freonlar, metil klorür (CH3Cl) ve metilen diklorür (CH2Cl2) tespit etti ve bu sinyallerin yorumu tartışmayı yıllarca belirledi.

Hata nasıl oluştu? GC-MS, metil klorür ve “kirletici” yorumu

Uçuş sırasında freonlar zaten görüldüğünden kolayca kirletici sayıldı. Buna karşılık organik klorürler uçuşta görülmemişti. Biemann ekibinin ayrıntılı veri makalesi (1977, JGR) “metil klorürün en azından bir kısmının Mars’a özgü olabileceğini” not etti. Fakat 1976 tarihli kısa Science makalesindeki tabloda Dünya kaynaklı kirletici sınıflandırması yer aldı. Mektuba göre, bu küçük gibi görünen sınıflandırma, sonraki teknik derlemeler ve popüler yazılar aracılığıyla tekrarlanarak, ders kitaplarına ve genel kanıya “Viking yaşam bulamadı / organik yok” anlatısı olarak yerleşti.

Perklorat paradigması: Metil klorür neden “organik var” işareti?

2009’da Phoenix iniş aracının Mars toprağında perklorat keşfetmesi, ısıtma sırasında karmaşık organiklerin klorlanarak parçalanabileceği gerçeğini merkeze taşıdı. Bu kimyasal bağlamda, metil klorür/methylen diklorür gibi ürünlerin varlığı, yokluğun değil tam tersine organik maddenin varlığının bir iması olarak yeniden yorumlandı. Bunu izleyen yıllarda Curiosity (Gale Krateri, 2018) ve Perseverance (sülfatlı birikimlerde korunum, 2025 raporları) farklı lokasyonlarda organik bileşikleri belgeledi.

Bilimsel kültür ve zincirleme etki

İddiaya göre, 1970’lerin sonundaki yorum hatası; popüler derlemelerde “temizleme solventi” benzetmelerinden ders kitaplarındaki özet tablolara, çevrimiçi özetlere kadar genişledi. Öte yandan, Viking’in karbon asimilasyonu ve etiketli gaz salınımı deneyleri, tasarımlarının öngördüğü şekilde biyolojiyle tutarlı sinyaller üretmişti. Ancak “Organik yoksa yaşam da yoktur.” söylemi, karşıt hipotezleri de içeren üretken bir diyalektik döngünün erken kapanmasına yol açtı.

Şimdi ne öneriliyor?: “Modern bir Viking diyalektiği” ve gezegen koruma

Benner ve çalışma arkadaşları, yaşam lehine ve aleyhine hipotezlerin sistematik biçimde karşılaştırıldığı, yeni yer laboratuvar deneyleri ve görev tasarımlarıyla ilerleyen bir modern Viking diyalektiği çağrısı yapıyor. İnsanlı Mars görevlerinin gündemde olduğu bugünlerde, gezegen koruma yükümlülükleri (Dış Uzay Antlaşması, 1967) ve etik gerekçelerle, yerli Mars yaşamı olasılığının misyon öncesi yeniden ve eksiksiz değerlendirilmesi gerektiğini vurguluyorlar.

Kısa kronoloji

  • 1976: Viking inişleri; yaşam deneyleri ve GC-MS ölçümleri. Science’ta kısa makale “metil klorür”ü kirletici olarak işler.
  • 1977: Ayrıntılı JGR makalesi, metil klorürün Mars’a özgü olabileceğini not eder.
  • 2009: Phoenix perkloratı keşfeder; ısıtma altında klorlama/oksidasyon senaryosu güçlenir.
  • 2010–2011: Viking verilerinin perklorat bağlamında yeniden analizi ve metodolojik tartışma.
  • 2018: Curiosity Gale’de antik çamurtaşlarında organik madde raporlar.
  • 2025: Science makalesine yönelik e-mektup: “metil klorür = kirletici” hatasının yarım asırlık etkisi ve “modern diyalektik” çağrısı.

Kaynakça

  1. Biemann, K., Oró, J., Toulmin III, P., Orgel, L. E., Nier, A. O., Anderson, D. M., et al. (1976). Search for organic and volatile inorganic compounds in two surface samples from the Chryse Planitia region of Mars. Science, 194(4260), 72–76.
  2. Biemann, K., Oró, J., Toulmin III, P., Orgel, L. E., Nier, A. O., Anderson, D. M., et al. (1977). The search for organic substances and inorganic volatile compounds in the surface of Mars. Journal of Geophysical Research, 82(28), 4641–4658.
  3. Hecht, M. H., Kounaves, S. P., Quinn, R. C., West, S. J., Young, S. M., Ming, D. W., et al. (2009). Detection of perchlorate and the soluble chemistry of martian soil at the Phoenix lander site. Science, 325(5936), 64–67.
  4. Navarro-González, R., Vargas, E., de La Rosa, J., Raga, A. C., & McKay, C. P. (2010). Reanalysis of the Viking results suggests perchlorate and organics at midlatitudes on Mars. Journal of Geophysical Research: Planets, 115(E12).
  5. Eigenbrode, J. L., Summons, R. E., Steele, A., Freissinet, C., Millan, M., Navarro-González, R., et al. (2018). Organic matter preserved in 3-billion-year-old mudstones at Gale crater, Mars. Science, 360(6393), 1096–1101.
  6. Millan, M., Teinturier, S., Malespin, C. A., Bonnet, J. Y., Buch, A., Dworkin, J. P., et al. (2022). Organic molecules revealed in Mars’s Bagnold Dunes by Curiosity’s derivatization experiment. Nature Astronomy, 6, 129–140.
  7. Benner, S. A., Schulze-Makuch, D., Abraham, C., & Spacek, J. (2025). The mistaken assignment in this paper of Martian methyl chloride as a “terrestrial contaminant” obstructed Mars exploration for a half century, continuing to today. Science eLetter. https://doi.org/10.13140/RG.2.2.24032.55041/1
  8. Horowitz, N. H., Hubbard, J. S., & Hobby, G. L. (1972). The carbon-assimilation experiment: The Viking Mars lander. Icarus, 16(1), 147–152.
  9. Levin, G. V. (1972). Detection of metabolically produced labeled gas. The Viking Mars lander. Icarus, 16(1), 153–166.
  10. Oyama, V. I., Berdahl, B. J., Carle, G. C., Lehwalt, M. E., & Ginoza, H. S. (1976). The search for life on Mars: Viking 1976 gas changes as indicators of biological activity. Origins of Life, 7(3), 313–333.
  11. United Nations Office for Outer Space Affairs (UNOOSA). (1967). Treaty on Principles Governing the Activities of States in the Exploration and Use of Outer Space, including the Moon and Other Celestial Bodies. United Nations.