Drake denklemi: Evrende yalnız mıyız?

Drake denklemi: Evrende yalnız mıyız?

29 Ekim 2025 • Eftal Gezer

1961’de Frank Drake tarafından önerilen Drake denklemi, Samanyolu’nda teknolojik iletişim kurabilen medeniyetlerin sayısını N ile betimleyen bir çerçevedir. Denklem, koşullu olasılıkların zincir halinde çarpımına dayanır ve bu yönüyle Bayesyen düşünmenin erken bir örneği olarak görülebilir.

Frank Drake, 1961’de West Virginia Green Bank Gözlemevi’nde düzenlenen toplantı için, “galaksimizde bizimle iletişim kurabilecek kaç medeniyet olabilir?” sorusunu tartışmaya açan bir denklem formüle etti 1. Bu denklem, yıllar içinde astrobiyoloji ve SETI (Search for Extraterrestrial Intelligence) araştırmalarının ortak dili haline gelmiştir.

Bu denklem, kökeninde yalnızca bir tahmin formülü değil, bilimsel belirsizliği sayısallaştırma girişimiydi. Sklovskii onu evrensel yaşamın istatistiği, Sagan ise insanlığın kozmik bilinci olarak yorumladı. Bugün denklem, Bayes teoremiyle birleşerek, “evrende yaşam olasılığı”nı yalnızca merak konusu değil, ölçülebilir bir bilimsel parametre haline getirdi.

Denklem ve Bayesyen Düşünme

Denklem çoğunlukla şu biçimde yazılır:

N = R* × fp × ne × fl × fi × fc × L

  • N: Galakside şu anda iletişim kurabilen medeniyetlerin sayısı
  • R*: Yıldız oluşma oranı
  • fp: Gezegen sistemi bulunan yıldız oranı
  • ne: Yaşam barındırma potansiyeli olan gezegen sayısı
  • fl: Yaşamın gerçekten ortaya çıkma olasılığı
  • fi: Zeki yaşamın gelişme olasılığı
  • fc: Teknolojik iletişim kurabilen medeniyet oranı
  • L: Bu medeniyetlerin iletişim kurabildiği ortalama süre

Yapısal olarak her bir faktör, bir öncekinin gerçekleşmiş olmasına koşullu bir olasılığı temsil eder. Bu, Bayes teoreminin çarpan biçimiyle örtüşür: yıldızın gezegene sahip olma olasılığı, gezegenin yaşama elverişli olma olasılığı, yaşama elverişli gezegende yaşamın ortaya çıkma olasılığı vb. zincir halinde birikir. Bu nedenle denklem, modern literatürde Bayesyen çerçevelerle yeniden ele alınmıştır 3, 4, 5.

Bayesyen bir örnek ifade, “henüz temas olmaması” gibi gözlemleri de içerebilir: belirli bir birim zamanda sinyal almama olasılığı, L (iletişim süresi) küçükse yüksek kalır; bu gözlemsel sessizlik posteriorda L’yi aşağı çekebilir veya fi, fc için daha düşük değerleri destekleyebilir 4.

Terimler: Güncel Değerlendirme

R*, fp, ne

Ötegezegen devrimi sayesinde yıldızların büyük bölümünün gezegen sistemine sahip olduğu (fp ≳ 0.7–1.0) ve Güneş benzeri yıldızlar çevresinde yaşanabilir bölgede kayalık gezegenlerin hiç de nadir olmadığı anlaşılmıştır. Kepler verileri, Güneş benzeri yıldızlar için Dünya boyutu gezegenlerin sıklığını nicel olarak ortaya koymuştur 9. JWST çağında atmosferik karakterizasyon verileri, ne tahminlerini daha da iyileştirecektir.

fl, fi, fc

Yaşamın ortaya çıkma olasılığı (fl) için elimizde tek bir doğrulanmış örnek (Dünya) vardır. Zeki yaşamın evrimleşmesi (fi) ve teknolojik iletişime geçmesi (fc) sosyo-teknik ve evrimsel belirsizlikler içerir. Bayesyen yaklaşım, Mars’ta yahutEuropa’da biyoişaret bulunması gibi yeni verilerin bu olasılık dağılımlarını doğrudan güncellemesine olanak tanır 7, 4.

L (İletişim Süresi)

Literatürde L, tespit edilebilirlik üzerinde en kritik parametre olarak öne çıkar. Kısa ömürlü teknolojik pencereler, büyük bir galakside karşılaşma olasılığını dramatik biçimde azaltır 2, 8.

Fermi Paradoksu: “Herkes Nerede?”

İyimser parametrelerle büyük N değerleri beklenirken, gözlemsel sessizlik bir çelişki doğurur. Bayesyen yorum, bu sessizliğin L’nin kısa olmasına, fi ve fc’nin düşük değerlerine veya uzay-zaman örtüşmemelerine işaret eden bir posterior güncellemesi olduğunu gösterir 4, 5.

Tarihsel Gelişim

1961 Green Bank Toplantısı

Drake’in denklemi, Green Bank’teki küçük bir çalışma toplantısında tartışmayı yapılandırmak için kullanıldı. Katılımcılar arasında Carl Sagan, Philip Morrison, Otto Struve gibi isimler vardı 1, 3.

Sklovskii & Sagan (1966)

Sovyet astrofizikçi I. S. Sklovskii’nin 1962 tarihli eserinin Sagan tarafından genişletilerek İngilizce yayımlanan sürümü Intelligent Life in the Universe (1966), denklemi kozmik evrim, biyokimya ve sosyoloji bağlamında bütüncül bir çerçeveye taşıdı 2. Bu kitap, denklemin yalnızca bir sayı makinesi değil, bilimsel belirsizliği haritalayan bir araç olduğunu vurguladı.

1970–1990: Disiplinleşme

Antropik ilke ve gözlemci seçimi (Carter, 1983), zaman-bağımlı SETI düşünceleri ve sosyo-teknik riskler, L parametresinin belirleyici rolünü ortaya çıkardı 8. Bu yıllarda, denklemin Bayesyen yorumları da giderek etkinleşti.

2000’ler ve 2010’lar: Bayesyen ve Sayısal Modeller

Maccone, Forgan, Grimaldi ve başkaları, denklemi istatistiksel sinyal işleme, Monte Carlo simülasyonları ve Bayes ağlarıyla yeniden biçimlendirdi 3, 5, 6.

2020’ler: Ötegezegen & JWST Çağı

JWST ve ardıl görevlerle atmosferik bileşimlerin uzaktan ölçümü, ne ve dolaylı olarak fl için kısıtları sıkılaştırma potansiyeline sahiptir. Böylece Drake denklemi, veriye dayalı bir astrobiyolojik model olarak daha nicel hâle gelmektedir.

Sonuç

Drake denklemi, tek başına kesin bir sayı üretmekten ziyâde, cehaletimizi ölçülebilir bileşenlere ayıran bir bilimsel haritadır. Bayes teoremiyle birleştiğinde, her yeni gözlem (yeni bir gezegen, olası bir biyoişaret, yeni bir teknolojik tespit), ilgili çarpanlara ilişkin anlayışımızı sistematik biçimde günceller. Sklovskii ve Sagan’ın katkıları bu düşünceyi yalnızca akademik değil kültürel bir miras haline getirmiş; ötegezegen ve JWST çağının verileri ise çerçeveyi nicel bir modele dönüştürme yolunda önemli adımlar atmıştır.

Kaynakça

  1. Drake, F. (1965). “The Radio Search for Intelligent Extraterrestrial Life.” In Current Aspects of Exobiology.
  2. Sklovskii, I. S., & Sagan, C. (1966). Intelligent Life in the Universe. Holden-Day.
  3. Maccone, C. (2010). Mathematical SETI: Statistics, Signal Processing, Space Missions. Springer.
  4. Spiegel, D. S., & Turner, E. L. (2012). “Bayesian Analysis of the Probability of Life Emerging on Another Planet.” PNAS, 109(2), 395–400.
  5. Grimaldi, C. (2012). “On the Probability of Detecting Extraterrestrial Civilizations via Their Electromagnetic Emissions.” Scientific Reports, 2:753.
  6. Forgan, D. (2009). “A Numerical Testbed for Hypotheses of Extraterrestrial Life and Intelligence.” International Journal of Astrobiology, 8(2), 121–131.
  7. Lineweaver, C. H., & Davies, P. (2002). “Reflections on the Prevalence of Life.” Astrobiology, 2(3), 293–304.
  8. Ćirković, M. M. (2004). “The Temporal Aspect of the Drake Equation and SETI.” Astrobiology, 4(2), 225–231.
  9. Petigura, E. A., Howard, A. W., & Marcy, G. W. (2013). “Prevalence of Earth-size Planets Orbiting Sun-like Stars.” PNAS, 110(48), 19273–19278.
  10. Carter, B. (1983). “The Anthropic Principle and Its Implications for Biological Evolution.” Philosophical Transactions of the Royal Society A, 310, 347–363.
  11. Dick, S. (1996). The Biological Universe: The Twentieth-Century Extraterrestrial Life Debate. Cambridge University Press.
  12. Sagan, C. (1973). The Cosmic Connection. Doubleday.